تکنولوژی آموزشی

واژه شناسی کلمه Edutech

در هر زبانی روش هایی برای ساخت واژگان وجود دارد. یعنی زبان نظامی است که امکانات ساخت واژگان جدید را نیز به فرد می دهد. در بان انگلیسی و همچنین فارسی چند روش برای واژه سازی وجود دارد که در زیر به طور خلاصه و با چند مثال آن ها را توضیح می دهم:

1-روش ترکیبی(compounding)؛ که در آن با ترکیب دو واژه، واژه ای نو ساخته می شود. مانند:  Blackbird, textbook, waterbed

 نمونه های فارسی : تماشاخانه، سنگفرش، آب انبار

2-آمیزش (blending). روشی که در آن، برای بیان یک چیز، از ترکیب ویژگیهای آن چیز، واژه ای نو می سازند. تفاوت این شیوه با  روش قبلی در این است که در روش دوم، واژگان اصلی شکسته  شده و سپس از ترکیب آنها واژه ای نو پدید می آید. این کار هم  برای کوتاهی و هم برای زیبایی واژه جدید صورت می گیرد. مانند:

Edutech=educational+technology  یا educational+technologies

Telecast=television+broadcast

Smog=smoke+fog

Bit=binary+digit

Motel=motor+hotel

در زبان فارسی، بتازگی استفاده از این روش، معمول شده است. یکی از زیباترین واژه های نو ساز، کلمه “فینگیلیش” است که به جای “زبان فارسی با خط انگلیسی” استفاده می شود. این واژه ترکیبی، کاملا درست است و ما نمونه های مشابه آنرا در زبانهای دیگر نیز سراغ داریم:

Franglais=French+English

Spanglish=Spanish+English

3-وندافزایی(derivation). روشی که در آن با استفاده از پیشوندها، پسوندها و ریشه های (بن های) یک زبان، واژه نو ساخته می شود. پتانسیلِ زبان های فارسی و انگلیسی در واژه سازی به روش derivation، بسیار بالا است. نمونه فارسی:دانشگاه (بن دانش+پسوند گاه)

4-چینش (clipping). روشی که در آن، بخش نخست از واژه ای چند هجایی جدا می شود (چیده می شود) و بجای آن واژه بکار می رود.

ad (advertisement), fan (fanatic), math (mathematics)    o

نمونه فارسی: آک (آکبند)، آزِ (1) (آزمایشگاه فیزیک (1))

5-سرواژه (acronym). واژه ای است که از حروف نخست چند واژه گرفته شده باشد. تفاوت acronym با abbreviation آن است که اولی را می توان همانند یک واژه خواند، اما دومی را باید ”حرف، حرف“ یا ”جدا جدا“ به زبان آورد. مثال: رادار (Radio Detecting And Ranging)، ناسا (National Aetonautics and Space Administration)، ناتو (North Atlantic Treaty Organization)

6-اشتقاق معکوس (back formation): روشی که در آن با حذفِ پسوند یک واژه، واژه ای نو ساخته می شود. نمونه:

Formation                    BackOriginal Words

televize                          television

edit                                editor

resurrect                          resurrection

7-تبدیل (conversion): تغییر نوع دستوری واژه و ایجاد معنایی جدید، با حفظ معنای قدیمیِ آن. نمونه:

الف) واژه butter به معنای کره، امروزه بصورت فعل (کره مالیدن) نیز بکار می رود. همچنین واژه paper به معنای کاغذ، امروزه معنای ”با کاغذ پوشاندن“ نیز می دهد.

ب) واژه must که پیشتر فعل بوده، امروزه بصورت اسم نیز بکار می رود. در فارسی نیز ما گاهی باید را بصورت اسمی بکار می بریم : ”هیچ بایدی در کار نیست.“

8-وام گرفتن یک واژه از زبانی دیگر (borrowing). در انگلیسی واژگان بسیاری از زبان فرانسوی وام گرفته شده و حتی دهها واژه فارسی، وارد زبان انگلیسی شده است؛ واژگانی چون shah (شاه)، paradise (پردیس)، caravan (کاروان)، lilac (نیلک، گل یاس)، khaki (رنگ خاکی)، chador (چادر)، و… از آن گروهند.

در ایران متاسفانه در وامگیری از زبان های عربی و انگلیسی زیاده روی شده که نتیجه ی آن، چیزی جز بی توجهی نسبت به اصالت و هویت زبان رسمی ایران نبوده است.

9-نام­ آوا (onomatopoeia). واژه ای که از روی آوای یک چیز ساخته شده باشد. نمونه ی انگلیسی : baa, buzz, mew, moo, …

معادل های فارسی : وِز وِز کردن (زنبور)، شارش یا شریدن، ماما کردن (گاو)،…

10-تغییر معنا: بسیاری از واژگان در طول زمان، معنای خود را از دست می دهند و یا با حفظ معنی، معنای تازه ای می یابند. توجه داشته باشید که بر عکس conversion، در اینجا نوع دستوری واژه تغییری نمی کند. برای نمونه در فارسیِ چند قرن پیش، ”مزخرف“ معنای آراسته می داده و مثلا اگر به کسی می گفتند ”عجب خانه ی مزخرفی! این سلیقه از کیست؟“، صاحب خانه بسیار سرخوش و مسرور می شده است. امروزه، مزخرف در فارسی یعنی‌ ”چِرت“ و ”بی ارزش“.

11-متافور یا استعاره (metaphor ). تنها تعداد اندکی از استعاره ها بصورت واژه جدید وارد زبان می شوند. نمونه : Understand=under+stand، درگذشته ی دور، استعاره از نزدیک شدن به چیزی بوده است.

Holyday=holy+day یا “روز مقدس”، در گذشته ی دور، چون روزهای تعطیل، مناسبت مذهبی داشته اند، این واژه ابتدا بصورت استعاره استفاده می شده و امروزه با معنایی کامل بکار می رود.

12-نوآورد (coinagecoinage ). ساختن واژه ای کاملا تازه که ریشه در هیچ زبانی نداشته باشد. برای نمونه kleenex، nylon، googol (یک و صد صفر جلوی آن) و … واژگانی هستند که بصورت قراردادی و بدون استفاده از هیچیک از قوانین واژه سازی ساخته شده اند.

13-واژه برساخت (calque یا loan translation)؛ حاصل ترجمه لفظی واژه ای است که پیشتر در زبان مقصد وجود نداشته است. برای مثل gratte-ciel از فرانسوی به صورت skyscraper وارد انگلیسی و از آنجا بصورت «آسمانخراش» وارد فارسی شده است. واژگان انگلیسی و فارسی، ترجمه لفظ به لفظ معادل فرانسوی شان هستند که ساختمان بلند را به خراشیدن آسمان تشبیه کرده است.

دانشنامه دنبلید (ویراسته 2011)

برگرفته از سایت دنبلید

بنابراین، بنابر آنچه گذشت برای ساخت واژه Edutech از روش آمیزش یا blending استفاه شده است.